Nie wiadomo dokładnie, kiedy nasz gatunek zyskał status człowieka. Możliwe, że był to moment, gdy przyjęliśmy pozycję wyprostowaną i zaczęliśmy panować nad otoczeniem, albo po prostu związane jest to z rozwojem mózgu, który pozwolił na bardziej złożone procesy myślowe czy też rozwojem języka, który pozwolił na dalszą ewolucję.

Wszystkie te zjawiska wiążą się ze zmianą kształtu kości w odcinku szyjnym kręgosłupa, która to z kolei spowodowała zmianę kąta między głową i resztą ciała. Dzięki tym modyfikacjom mogliśmy przyjąć wyprostowaną pozycję, mózg miał dość miejsca, żeby się rozwinąć, a krtań mogła spełniać swoją funkcję. Wszystko to miało wpływ na proces powstawania ludzkiego głosu, bardzo ważnego elementu wpływającego między innymi na relacje międzyludzkie.

Jak powstaje ludzki głos?

Proces powstawania ludzkiego głosu jest bardzo skomplikowanym zjawiskiem, w którym bierze udział ponad 100 mięśni. Niezbędna jest tutaj umiejętność tworzenia dźwięku oraz przekształcania tonu krtaniowego w ton artykułowany.

Wyjątkowość ludzkiego głosu polega na tym, że jego powstawanie jest wynikiem współpracy elementu „pobudzającego” (strumień wydychanego powietrza wprawia w drganie fałdy głosowe), ciała wibracyjnego (fałd głosowych) i rezonatorów ruchomych (jamy ustnej, jamy nosowej i klatki piersiowej). Elementy te tworzą aparat głosowy. Generatorem drgań akustycznych jest krtań. Produkowanie dźwięku przebiega w kilku fazach:

1. Gromadzenie w płucach dostatecznie dużej ilości powietrza; 
2. Mięśnie oddechowe powodują wydech, który wprawia struny głosowe w drganie; 
3. W wyniku wzrostu ciśnienia szpara głośni otwiera się w okolicy podgłośniowej; 
4. Rozwarcie szpary głośni, przez którą przepływa powietrze. Ciśnienie podgłośniowe spada, a fałdy głosowe powracają do pierwotnego położenia; 
5. Powtarzające się wielokrotnie cykle rozwierania i zwierania fałdów głosowych powodują powstawanie dźwięku; 
6. Powstaje ton krtaniowy, który, przechodząc przez rezonatory, nabiera odpowiednich właściwości i przekształca się w ton artykułowany, zwany głosem. 

Proces ten odbywa się przy kontroli słuchu.

Głos a artykulacja

Pojęcie głosu jest ściśle związane z artykulacją, czyli wydawaniem głosu. 

Artykulacja dokonuje się dzięki narządom artykulacyjnym. Dzięki ruchomym elementom jama ustna ma duże zdolności zmiany objętości i kształtu, co jest istotne dla produkcji poszczególnych dźwięków.

Najważniejszym narządem artykulacyjnym jest język. Biorąc udział w wytwarzaniu samogłosek i spółgłosek, przybiera różne kształty i znajduje rozmaite położenia.

Prawidłowa budowa i funkcjonowanie narządów artykulacyjnych wpływa na jakość poszczególnych głosek.

Układ narządów artykulacyjnych decyduje o ostatecznym kształcie i jakości głosek. Otwarty kanał głosowy sprzyja powstawaniu samogłosek. Przewężony kanał głosowy decyduje o powstawaniu spółgłosek. Umiejętność szybkiego i płynnego przechodzenia od jednej pozycji artykulacyjnej do następnej zależy od sprawności motorycznej naszych warg, języka i pierścienia zwierającego gardło.

Przepływ powietrza i jakość szmeru w przypadku głosek szczelinowych zależy od prawidłowego zgryzu i stanu  uzębienia. Ważna jest również świadomość słuchowo-wymawianiowa. Anomalie w budowie lub zaburzenie funkcjonowania narządów artykulacyjnych mogą być przyczyną różnorakich wad wymowy.  Zaniedbanie takich wad w dzieciństwie może się utrwalać przez lata i w przyszłości stanowić poważny problem dla osoby dorosłej. Ponadto mogą mieć również negatywny wpływ na pozostałe funkcje, które pełni głos.

Funkcje głosu

Za pomocą głosu komunikujemy się, tworzymy więzi, przekazujemy naszą tożsamość.

Głos jest też jednym z elementów decydujących o tym, jak postrzegają nas inni. To on wzbudza emocje i jest naszym narzędziem, bywa też wskaźnikiem. Zidentyfikowanie drżenia lub nielinearności pozwala wykryć wczesne stadium choroby Parkinsona. Zadyszka wskazuje na chorobę serca. Zmiana tempa wypowiadania poszczególnych słów może świadczyć o depresji. Nasz głos jest również powiązany z poziomem hormonów. Jak wskazują naukowcy, kobiece głosy są wskaźnikiem, na podstawie którego określa się dzień cyklu menstruacyjnego. Głos pełni też ważną rolę w budowaniu relacji międzyludzkich. Jego barwa zmienia się w zależności od tego, z kim rozmawiamy. Dostarcza nam też wielu cennych informacji.

U każdego z nas mechanizm powstawania głosu jest taki sam, jednak każdy głos jest unikalny. Mają na to wpływ różnice natury fizjologicznej czy hormonalnej. Głos zmienia się wraz z wiekiem. Na początku i u schyłku życia niezwykle trudno rozróżnić głos męski i żeński. W „środkowej” fazie życia odwzorowuje on zmienność tożsamości. Męski głos zmienia się w okresie dojrzewania. Z kolei głos kobiety ulega modyfikacjom w każdej ciąży oraz w okresie menopauzy.

Trzy rodzaje głosu

Głos, który słyszy nasz rozmówca, różni się od tego, który słyszymy, wydając dźwięki. Można zatem mówić o głosie zewnętrznym i wewnętrznym.

Głos zewnętrzny przenoszony jest przez powietrze, natomiast głos wewnętrzny roznosi się przez kości. Z tego powodu głos wewnętrzny jest niższy i bardziej harmonijny niż głos zewnętrzny. Dociera on do naszego ucha wewnętrznego. Tam przechodzi przez filtr mechaniczny – przegrodę, która chroni ucho wewnętrzne przed wytwarzanymi odgłosami, obniża wysokość słyszanych dźwięków. Kolejnym „filtrem” jest ślimak, który przetwarza dźwięk w uchu wewnętrznym. Tworzące go komórki reagują  na głos w zależności od
tego, jak często go słyszą. Z racji tego, że swój głos słyszymy najczęściej, w rzeczywistości najrzadziej go słuchamy.

Istnieje również „filtr” neurologiczny. 

Neurolodzy odkryli ostatnio, że kiedy otwieramy usta, by wydać dźwięk, nasza kora słuchowa przestaje funkcjonować. Słyszymy swój własny głos, ale nasz mózg wcale go nie rejestruje. Jako że poznaliśmy już brzmienie swojego głosu, nie musimy tracić energii na analizę.

To tak zwana pamięć ciała. Dzieje się tak przy każdej czynności motorycznej. Efektem jest tak zwany „głos słyszany w myślach”. Różnice między tymi głosami mogą być powodem, dla którego mało kto lubi swój głos zewnętrzny. Niezależnie od stopnia tej sympatii, trzeba pamiętać, aby o niego dbać.

Jak dbać o swój głos?

Głos ludzki wymaga szczególnej troski, szeroko pojętej profilaktyki i higieny głosu.

Zagadnienia emisji głosu nie są wyłącznie sprawą nauczycieli. Zawsze warto nad nią pracować, niezależnie od wykonywanego zawodu. Delikatna błona śluzowa naszego narządu głosu,  jest szczególnie narażona na wysuszenie, co jest przyczyną licznych chorób krtani.

Zalecane jest popijanie niegazowanej wody, szczególnie w pomieszczeniach ogrzewanych. Zbyt wilgotne powietrze ma również niekorzystny wpływ na narząd głosowy. Osadzając się w górnych drogach oddechowych, powoduje dolegliwości chorobowe. Negatywny wpływ na kondycje naszego głosu ma nieodpowiednia temperatura. Optymalna temperatura pomieszczeń powinna wynosić 18-21° C. Zanieczyszczenie powietrza nikotyną, kurzem, alergenami ma bardzo niekorzystny wpływ na kondycję krtani. Osadzające się zanieczyszczenia na błonie śluzowej narządu głosu powodują jej przekrwienie oraz odruch pochrząkiwania lub kaszlu. Innym niebezpieczeństwem jest obecnie „moda na krzyk”, mówienie emocjonalne oraz praca w hałasie.

Potraktujmy swój głos jakby był naszym przyjacielem i zadbajmy o niego!

Żródła

Kostecka, W. 2013. Emisja głosu jako ważny przedmiot w kształceniu nauczycieli. Zeszyty Naukowe WSSP, t. XVI, s. 45-56.

Mela, M./Schulte, V. 2016. Jak piękny jest ludzki głos! Techniki wizualizacji, mierzenia i deskrypcji ludzkiego głosu. Lingwistyka Stosowana 19: 4/2016, 91–103